Хүний эрхийг хангах Үндэсний хороог байгуулав
Монгол Улсын чөлөөт, ардчилсан шинэ Үндсэн хуулийн үзэл санаа, агуулга зорилго бүхэлдээ хүний эрх, эрх чөлөөг хүндэтгэн дээдлэх, олон улсын гэрээ конвенцод тусгагдсан иргэний болон улс төр, эдийн засаг, нийгэм, соёлын суурь эрхүүдийг баталгаажуулж чадсан байдаг.
Хуучин нийгмийн хууль, эрх зүйн орчныг ардчилал, хүний эрхийн олон улсын жишигт нийцүүлэн өөрчлөх, шинэчлэн сайжруулах, хүмүүнлэг, иргэний нийгмийн бүтэц, байгууллагууд байгуулах ажил эрчимтэй хийгдэж, өнөөдөр ч үргэлжилсээр байна.
Өнгөрсөн 30 гарам жилийн хугацаанд Монгол Улс хүний эрхийг хангах, эрх чөлөөг дээдлэх тал дээр багагүй амжилт гаргасан нь олон улс, тэр дундаа Ази тивдээ өндрөөр үнэлэгддийг дурдах нь зүйтэй юм.
Гэхдээ бид өнөөдрийн ололт, амжилтыг улам лавшруулах, бүх талаар хүний эрхийг хангахын тулд төр засгийн хувьд ч, чөлөөт хэвлэлүүдийн хүрээнд ч, иргэний нийгмийн оролцоо, манлайллын өнцгөөс ч хийж хэрэгжүүлэх, сайжруулах шаардлагатай асуудлууд байсаар байгааг бид мэднэ.
Монгол Улс 1993 онд Австри Улсын Вена хотод болсон Хүний эрхийн дэлхийн бага хуралд оролцож, Венийн Тунхаглал, Үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх амлалт авч 2001 он Хүний эрхийн Үндэсний Комиссыг байгуулж, 2003 онд Хүний эрхийг хангах үндэсний хөтөлбөрөө баталж дэлхий нийтийн хүний эрх, эрх чөлөөг хүндэтгэх, хамгаалах хүчин чармайлт, санаачилгад нэгдсэн.
Өнгөрсөн хугацаанд хүний эрхийн үндэсний комисст нийт 10469 өргөдөл гомдол иргэдээс иржээ. Гомдлын хувьд хөдөлмөрлөх эрх, шүүхээр шударгаар шүүлгэх эрх, халдашгүй чөлөөтэй байх, төрийн байгууллага албан тушаалтанд өргөдөл гомдол гаргах эрх, хүүхдийн эрх, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхтэй холбоотой асуудал нийтлэг байна.
Хүний эрхийн Үндэсний комиссоос УИХ-д өргөн барьсан Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх нийт 22 удаагийн илтгэлд хамгийн олон удаа туссан хүний эрхийн асуудлыг харвал хөдөлмөрлөх эрх 13 удаа, хүүхдийн эрх 12 удаа, эрүүл мэндээ хамгаалуулах, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ авах эрх 11 удаа, сурч боловсрох эрх, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн эрх тус бүр 9 удаа, эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах эрх 8 удаа, жендэрийн эрх тэгш байдал, эрүү шүүлтээс ангид байх эрх тус бүр 7 удаа, бусдын хууль бусаар учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх, өөрийгөө өмгөөлөх, хууль зүйн туслалцаа авах эрх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, тайван жагсаал цуглаан хийх эрх тус бүр 6 удаа байгааг анхаарлдаа авч ажиллах шаардлагатай байгааг илтгэж байна.
Монгол Улсад хүний эрхийг хангахад тулгамдсан асуудал, холбогдох хууль эрх зүйн орчныг шинэчлэх цогц ажлыг хэрэгжүүлэх зорилгоор 2003 онд “Хүний эрхийг хангах үндэсний хөтөлбөр”-ийг баталсан ч, зарим талаар хэрэгжилт хангалтгүй байгаа нь үнэн.
Тодруулбал, 2011 оны байдлаар 243 зорилтоос бүрэн хэрэгжсэн 7, тодорхой үр дүн гарсан 144, хэрэгжиж эхэлж байгаа 36, хэрэгжүүлээгүй 56 зорилт байжээ. 2022 оны хагас жилийн байдлаар 243 зорилтоос бүрэн хэрэгжсэн 26, хэрэгжилт ахицтай 63, хэрэгжилт удаашралтай 83, хэрэгжилт муу 71 зорилт байна.
Иймд энэхүү хөтөлбөрийг шинэчлэн сайжруулах, түүнчлэн Монгол Улсын хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуулийн хүрээнд батлах ёстой зорилтот хөтөлбөрүүдтэй уялдуулах нь чухал байна.
Энэ асуудлыг анхааралдаа авч, бодлогын зөвлөмж, шийдэл гаргахад дэмжлэг үзүүлэх зорилго бүхий Хүний эрхийг хангах Үндэсний хороо Монгол Улсын Засгийн газрын 2022 оны 9 дүгээр сарын 350 дугаар тогтоолоор байгуулагдан ажиллаж байна.
